Mensen die zich met forensische zorg bezighouden weten het al langer; tbs maakt de samenleving veiliger. In het tijdschrift voor de psychiatrie publiceerden wetenschapper M.H. Nachtegaal, psychiater K. Goethals en hoogleraar psychiatrie G. Meynen bevindingen naar aanleiding van een door hun gemaakte kosten- en baten analyse van de tbs-maatregel (Tijdschrift voor Psychiatrie 58, (2016)10, 739-745).
Een van de dingen die zij benadrukken is het gunstige recidivecijfer bij ex-TBS-ers, wanneer dat wordt afgezet tegen dat van ex-gedetineerden. Na een tbs-behandeling is de recidive 9,3% na 2 jaar en 21,2% naar 9 jaar. Hierbij gaat het dan om TBS-waardige delicten. Ex-gedetineerden recidiveren na 2 jaar in 38,9% van de gevallen en na 9 jaar 63,8%.
Minder tbs-opleggingen
Zo bezien zou de samenleving zich meer dan nu het geval lijkt te zijn bewust moeten zijn van de positieve bijdrage van de tbs-behandeling aan onze veiligheid. Je zou het derhalve zorgwekkend kunnen noemen dat in ieder geval sinds 2008 het aantal tbs-opleggingen per jaar aanzienlijk is verminderd. Vaak gaat het zelfs om de helft van het aantal vonnissen waarbij TBS wordt opgelegd ten opzichte van de periode daarvoor.
Taskforce TBS
Op 1 januari 2014 ging de taskforce TBS onder leiding van Bas Eenhoorn van start. De opdracht van de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie was om de gemiddelde behandelduur van de tbs omlaag te brengen. De bedoeling was het ook om het imago van de tbs te verbeteren. Bijzonder aan de Taskforce was dat uit alle hoeken van de tbs-wereld deskundigen met elkaar om de tafel gingen. Te denken valt aan rechters, leden van het Openbaar Ministerie, reclasseringswerkers, forensische en GGZ-behandelaars, tbs-klinieken, gemeentes en schrijver dezes als advocaat. De deelnemers aan de Taskforce hadden bovenal de ambitie een bijdrage te leveren aan kwaliteitsverbetering van het tbs-stelsel.
In het rapport van de taskforce behandelduur TBS dat op 22 december 2014 werd gepubliceerd werden meerdere aanbevelingen gedaan om de doelstellingen te bereiken. Op dat moment bleek de gemiddelde behandelduur van tbs terug te zijn gelopen tot 8 jaar. De stelling viel zonder meer te betrekken dat we er nog lang niet waren, maar er was sprake van een positieve beweging.
Instroom tbs neemt niet toe
Toch lijkt instroom van nieuw tbs-ers nog altijd niet toe te nemen. Dat is gelet op de genoemde recidivecijfers jammer voor de veiligheid van de maatschappij er vanuit gaande dat veroordeelden met een stoornis die niet in tbs terecht komen wel in de gevangenis eindigen. Ex-gedetineerden die weer terugkeren samenleving lopen veel meer risico om opnieuw in de fout gaan.
Voorkom detentieschade
Een van de aanbevelingen die de taskforce tbs deed was erop gericht dat detentieschade zoveel mogelijk moet worden voorkomen. Om dit te bereiken werden diverse adviezen gegeven. Rechters zouden terughoudend kunnen zijn in het opleggen van lange gevangenisstraffen in combinatie met tbs. Daarnaast kan de rechter die tbs naast gevangenisstraf oplegt in zijn vonnis het advies geven dat eerder tijdens de detentie gestart wordt met de behandeling in een tbs-kliniek of desnoods in een Penitentiair Psychiatrisch Centrum.
Als een verdachte naast gevangenisstraf ook tbs opgelegd krijgt heeft de rechter in ieder geval vastgesteld dat er sprake is van een stoornis. Het lijkt veilig om te veronderstellen dat het niet goed is voor de geestestoestand van iemand met dergelijke problematiek om hem of haar te plaatsen in een regulier detentieregime. Ook in het hogere recidivecijfer van ex-gedetineerden kan steun voor deze stelling worden gevonden. De versobering in de penitentiaire inrichtingen de laatste jaren als gevolg van bezuinigingen zijn hier ook al niet behulpzaam. Je zou zelfs kunnen stellen dat een vergelijking te trekken valt met het geven van een advies aan een hartpatiënt om eerst nog even een marathon te lopen voor hij gedotterd wordt. Als verdachten ook gevangenisstraf wordt opgelegd moet die eerst worden uitgezeten om daarna te worden behandeld in een tbs-kliniek. De kans is reëel dat we dan eerst problemen toevoegen om later te trachten die op te lossen. Dit is dan wel nog moeilijker geworden dan het in 1e instantie al was. Dat lijkt niet de veiligheid van de samenleving ten goede te komen.
Geen detentie meer naast tbs
Aan plegers van ernstige delicten wordt naast een eventuele TBS-oplegging ook gevangenisstraf opgelegd met het argument dat ook wraak een strafdoel is. Zeker voor slachtoffers of nabestaanden geldt dit argument. Dat is ook begrijpelijk. Naar mijn idee is het de verantwoordelijkheid van de samenleving om deze emoties bij slachtoffers en nabestaanden te respecteren, maar ook om daarvan te abstraheren. Het grotere geheel dient voor ogen te worden gehouden. Willen we een veiliger samenleving, dan moet de combinatie van gevangenisstraf en tbs volledig, althans in ieder geval zoveel mogelijk worden beperkt. Dit is ook te verdedigen tegen de achtergrond van de behoefte aan wraak. Reeds in de lange duur die tbs-patiënten in de kliniek verblijven kan tegemoetkoming aan deze emoties worden gezien. De gemiddelde duur dat tbs-ers in de kliniek verblijven is dus acht jaar. Met name deskundigen uit de forensische zorgsector, maar ook rechters, zijn het er vaak niet mee eens dat dit als straf wordt gezien. Zij stellen dan dat de tbs een maatregel is en geen straf. Dat wordt door een tbs-patiënt bepaald niet als zodanig ervaren. Het is mijn voorstel om ook de tbs nooit meer een(behandel)maatregel te noemen, maar steevast een strafmaatregel. Veel belangrijker is het om het opleggen van gevangenisstraf naast de tbs-maatregel uit te bannen en als dat niet mogelijk is zoveel mogelijk terug te dringen.
iDeal