Van Amazon tot Uber: online platformen zijn in opkomst als manier om vraag en aanbod naar arbeid bijeen te brengen. Intussen is er discussie over de vraag of platformwerkers werknemers of zzp’ers zijn. Welke gevolgen heeft dat voor de platformwerkers en welke ontwikkelingen kunnen we verwachten?
Begrip online platform
Een online platform is een onderneming die door middel van een digitale applicatie of website klanten en aanbieders van een bepaalde dienst of product samenbrengt. Denk hierbij aan een digitale marktplaats (zoals bol.com en Amazon) en diensten als Uber, Helpling of Deliveroo. Hierbij maken de online platformen gebruik van technologie, zoals algoritmen en andere data, om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen.
Kwalificatie platformarbeid
De werkrelatie tussen online platform en platformwerker kan op verschillende manieren worden gekwalificeerd. Zo kan de werkrelatie kenmerken hebben van zowel een arbeidsovereenkomst als van een overeenkomst van opdracht. Er is sprake van een arbeidsovereenkomst als is voldaan aan de elementen arbeid, loon en gezag uit art. 7:610 BW. Voornamelijk het element gezag onderscheidt een arbeidsovereenkomst van een opdrachtovereenkomst.
De vraag bij platformarbeid is dus hoofdzakelijk of sprake is van gezag en/of de platformwerker ondernemersvrijheid heeft. Als vaststaat dat de platformwerker een werknemer is, kan vervolgens ook onduidelijkheid bestaan over wie, bijvoorbeeld het platform of de klant, de werkgever is.
De platformwerkers hebben doorgaans geen verplichting om te werken en kunnen zich vaak ook door een ander te laten vervangen. Sommige platformwerkers stellen deze geboden flexibiliteit op prijs, vooral als daar een hogere beloning tegenover staat. Aan de andere kant oefent het platform vaak (een zekere) invloed uit op de wijze waarop het werk wordt verricht, bijvoorbeeld als het gaat om de te dragen kleding of te gebruiken materialen. Ook bepalen de platformen de tarieven en hebben zij met behulp van algoritmen vaak de mogelijkheid om het werk intensief te controleren en te sturen. Hiermee lijken de platformwerkers in economisch opzicht vaak meer op werknemers dan op zzp’ers.
Gevolgen kwalificatie
De uitkomst van de kwalificatievraag heeft grote gevolgen voor de werkrelatie tussen partijen. Het hebben van een arbeidsovereenkomst biedt onder meer arbeidsrechtelijke bescherming, toegang tot het socialezekerheidsrecht en het pensioenrecht en heeft fiscale gevolgen. Voor platformen is het dan ook in veel gevallen aantrekkelijker om platformwerkers als zelfstandigen in te huren dan met hen een arbeidsovereenkomst te sluiten. Hoewel de platformen uitdrukkelijk vermelden dat sprake is van een opdrachtovereenkomst, geeft de feitelijke uitvoering door partijen vaak een andere indruk.
Jurisprudentie
In de afgelopen jaren zijn een aantal belangrijke uitspraken geweest over de vraag of de platformwerkers moeten worden beschouwd als werknemers.
Hof Amsterdam 16 februari 2021 (Deliveroo/FNV)
Het Hof Amsterdam heeft geoordeeld dat de maaltijdbezorgers van Deliveroo werkzaam zijn op basis van een arbeidsovereenkomst. Het hof constateert dat slechts de aan de bezorgers gegeven vrijheid ten aanzien van het verrichten van de arbeid, een omstandigheid is die wijst op de afwezigheid van een arbeidsovereenkomst. Alle overige elementen, waaronder de wijze van loonbetaling, het uitgeoefende gezag, de zekere tijd en overige omstandigheden wijzen meer op de aanwezigheid van een arbeidsovereenkomst. De aan de bezorgers gegunde vrijheid is bovendien niet onverenigbaar met de kwalificatie van de overeenkomst als arbeidsovereenkomst.
Rechtbank Amsterdam 13 september 2021 (FNV/Uber)
De Rechtbank Amsterdam heeft geoordeeld dat de overeenkomsten tussen Uber en Uber-taxichauffeurs gekwalificeerd moeten worden als een arbeidsovereenkomst, omdat er voldaan is aan de kenmerken arbeid, loon en gezag. De kantonrechter oordeelt dat het algoritme van de app van Uber zodanig veel invloed uitoefent, dat de door de Uber zo bepleite ondernemersvrijheid in wezen afwezig is. Nu sprake is van een arbeidsovereenkomst, is Uber tevens wettelijk gehouden om de CAO Taxivervoer na te leven.
Hof Amsterdam 21 september 2021 (FNV/Helpling)
Het Hof Amsterdam heeft geoordeeld dat tussen Helpling en haar schoonmakers een uitzendovereenkomst bestaat. De werkzaamheden vinden namelijk plaats onder leiding en toezicht van het huishouden. Helpling oefent voor een belangrijk deel formeel gezag uit door de wijze van loonbetaling te bepalen, waardoor de relatie tussen Helpling en de schoonmakers te kwalificeren is als een uitzendovereenkomst.
Voorstel EU-richtlijn
De Europese Commissie heeft onlangs een voorstel gepresenteerd om platformwerkers beter te beschermen en meer zekerheden te geven. Volgens de voorgestelde EU-richtlijn zijn de platformwerkers alleen zelfstandig als maximaal één van de volgende vijf criteria op hen van toepassing zijn:
- het platform bepaalt de beloning;
- het platform stelt eisen aan het uiterlijk. De werkende moet bijvoorbeeld een uniform, tas of pet dragen met opdruk of logo van het platform;
- het platform monitort met digitale middelen, met name via een algoritme, de prestaties van de werkende of de kwaliteit van de output;
- het platform bepaalt de werktijden, dus hoe lang en wanneer iemand werkt;
- het platform beperkt de mogelijkheden van de werkende om voor anderen te werken.
Een platformwerker die met tenminste twee van deze vijf criteria te maken heeft, is in loondienst bij het platform als werknemer en moet dus ook als zodanig worden behandeld volgens de wetten van het land waar het bedrijf is gevestigd. Bijzonder aan dit EU-voorstel is ook de omgekeerde bewijslast. Niet de platformwerker moet bewijzen dat hij in loondienst is, maar het platformbedrijf moet aantonen dat de platformwerker echt zelfstandig is. Dat kan alleen door aan te tonen dat minstens vier van de vijf genoemde criteria niet van toepassing zijn op de platformwerker.
Terugkijken /luisteren webinar Arbeidsrecht: Platformarbeid
In een gratis webinar zullen Cara Pronk, Barbara van der Veen en Steffen Hart van VanDoorne nader ingaan op de actuele stand van zaken rondom het werken binnen of buiten dienstbetrekking, de kwalificatie van platformwerk, met een blik op de toekomst. Waarom een werkgever en algoritme nu wel of niet op elkaar lijken en de do’s en dont’s voor werkgever én werknemer.
Bekijk hier het webinar terug of luister de Podcast:
iDeal