Commentaar op Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering art. 816 (Burgerlijkprocesrecht), (Jeugdrecht) en (Relatierecht)

C.1.1: Indiening verzoekschrift

De betekening van het eenzijdig verzoekschrift tot echtscheiding is een uitzondering in het systeem van de verzoekschriftprocedure.Een dagvaarding wordt immers betekend maar een verzoekschrift wordt ingediend ter griffie.De eis van betekening is in de wet opgenomen omdat inschakeling van een deurwaarder, zeker in het geval de echtgenoten nog samenwonen, meer waarborgen biedt dat het stuk de andere echtgenoot tijdig bereikt (Kamerstukken II 1990/91, 21 881, nr. 3, p. 4). Het gemeenschappelijk verzoek hoeft (vanzelfsprekend) niet betekend te worden. Zijn partijen overeengekomen beiden in rechte te verschijnen zonder betekening en doen zij dat ook of is er sprake van een referteverklaring (artikel 5.5 Procesreglement scheiding) dan is betekening niet noodzakelijk (zie artikel 4.4. Procesreglement scheiding).

Het eenzijdig verzoekschrift tot echtscheiding wordt eerst ingediend ter griffie (artikel 278 lid 2 Rv). Het aantal exemplaren is geregeld in artikel 2.1 Procesreglement scheiding. De griffie tekent de dag van ontvangst aan op het verzoekschrift. De datum van indiening is van belang in verband met de ontbinding van de huwelijksgoederengemeenschap van rechtswege (artikel 1:99 lid 1 onder b BW) of in verband met vervaltermijnen (bijvoorbeeld artikel 1:164 lid 2 BW) of het vervallen van de voorlopige voorzieningen die op voorhand verzocht zijn (artikel 821 lid 4 Rv).

Indiening kan plaatsvinden ter griffie gedurende de openingstijden van de griffie, door bezorging in de postbus of door toezending per post of fax (artikel 33 Rv). Wordt een verzoekschrift per fax ingediend dan dient met bekwame spoed het originele verzoekschrift voorzien van handtekening ingediend te worden (HR 14 april 2000, NJ 2000, 359 en HR 9 oktober 2009, ECLI:NL:HR:2009:BJ1009). Zie verder Sdu Commentaar Burgerlijk Procesrecht artikel 278 Rv.

C.1.2: Betekening

Binnen veertien dagen na indiening van het verzoekschrift dient een afschrift van dit verzoekschrift aan de andere echtgenoot betekend te worden en in het exploot van betekening dient het tijdstip waarop uiterlijk een verweerschrift ingediend kan worden of uitstel daarvoor gevraagd kan worden, vermeld te worden, alsmede dat een en ander alleen door middel van een advocaat kan geschieden.

De termijn voor het indienen van een verweerschrift of het vragen van uitstel daarvoor bedraagt (zie artikel 816 lid 2 en artikel 4.1. Procesreglement scheiding):

• Bij betekening binnen Nederland en een bekende woon- of verblijfplaats ten minste zes weken vanaf de dag van betekening;
• Bij betekening binnen Nederland zonder bekende woon- of verblijfplaats in Nederland ten minste drie maanden vanaf de dag van betekening;
• Wanneer de andere echtgenoot een onbekende woon- of verblijfplaats in Nederland heeft maar een bekende woon- of verblijfplaats in het buitenland, ten minste drie maanden vanaf de dag waarop het exploot in het buitenland is uitgereikt of de volgens de plaatselijk geldende regeling verplichte handelingen daartoe zijn verricht.

Voor de betekening binnen Nederland zijn de regels van artikel 45 e.v. Rv van toepassing. In artikel 57 Rv is geregeld de betekening in geval de echtgenoten nog samenwonen. Zie verder Sdu Commentaar Burgerlijk Procesrecht artikel 45 e.v. Rv.

Bij betekening in het buitenland zijn met name de EG-Betekeningsverordening 1393/2007 en het Haags Betekeningsverdrag van belang.

• Heeft de andere echtgenoot een onbekende woonplaats en/of onbekend werkelijk verblijf in Nederland maar wel een bekende woonplaats en/of werkelijk verblijf in een EU-land, dan is de EG-Betekeningsverordening van toepassing.
• Het Haags Betekeningsverdrag is van toepassing als de woon- of verblijfplaats wel bekend is en gelegen in een staat die aangesloten is bij dit verdrag mits de EG-Betekeningsverordening niet van toepassing is.

Zie hieromtrent verder Sdu Commentaar Burgerlijk Procesrecht artikel 55 Rv en Sdu Commentaar Burgerlijk Procesrecht artikel 56 Rv.

Verschijnt de andere echtgenoot in de procedure (HR 26 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BH9287), dan kan deze zich niet beroepen op gebreken in de betekening die zien op de eisen die gesteld worden in lid 1 en lid 2 van artikel 816 Rv of anderszins op gebreken met betrekking tot het exploot van betekening als hij niet ten gevolge van die gebreken in zijn verdediging is geschaad (HR 21 december 2001, NJ 2002, 282).

De toepassing van artikel 120 Rv en artikel 121 Rv leidt ertoe dat wanneer verweerder niet verschijnt in de procedure, de gebreken hersteld kunnen worden. Slechts bij hoge uitzondering zal de rechter de nietigheid van het exploot uitspreken. Herstel kan van belang zijn om te voorkomen dat een niet-ontvankelijkheid wordt uitgesproken in het geval dat op voorhand voorlopige voorzieningen gegeven zijn. Een voorbeeld waarin wel een exploot nietig werd geoordeeld is de uitspraak van de Rechtbank Midden-Nederland. Deze oordeelde in zijn uitspraak van 7 augustus 2013, ECLI:NL:RBMNE:2013:3912 een vrouw niet-ontvankelijk omdat zij het verzoekschrift tot echtscheiding had betekend op het adres van de echtelijke woning waarop de man nog stond ingeschreven in de gemeentelijke basisadministratie, maar waar hij feitelijk niet verbleef. Nu de vrouw bekend was met het adres van het werkelijk verblijf van de man op Curaçao, had zij daar moeten betekenen en kon zij niet volstaan met betekening op het GBA-adres.

Het verzoekschrift kan niet betekend worden aan het kantoor van de advocaat die in de procedure van de voorlopige voorzieningen voor de ander echtgenoot is opgetreden. De woonplaatskeuze van de andere echtgenoot in die voorlopige voorzieningenprocedure kan niet gelden als woonplaatskeuze in de na de voorlopige voorzieningen opgestarte echtscheidingsprocedure (HR 10 oktober 2003, NJ 2003, 646).

Het originele exploot van betekening dient uiterlijk vier weken na de datum waarop het verzoekschrift ter griffie is ingeschreven, overgelegd te worden (artikel 4.2 Procesreglement scheiding). De vraag is of er een sanctie staat of moet staan op schending van de veertiendagentermijn van artikel 816 lid 1 Rv in het geval dat verweerder niet in de procedure is verschenen, maar verzoeker wel binnen vier weken na indiening van het verzoekschrift tot echtscheiding het originele (en verder zonder gebreken) betekeningsexploot bij de rechtbank heeft ingediend. De artikelen 120 en 121 Rv behelzen de situatie dat een exploot aan een gebrek lijdt, maar in het geval van overschrijding van de in artikel 816 lid 1 Rv genoemde termijn van veertien dagen is evenwel geen sprake van een gebrek in het exploot en valt er ook niets te herstellen. De toelichting op artikel 4.2 van het Procesreglement scheiding vermeldt op dit punt: “Overlegging van het exploot is van essentieel belang voor de voortgang van de procedure. Zonder dat is immers geen einde verweertermijn bekend en kan er met de zaak dus verder niets worden gedaan. Het opleggen van een sanctie is dan ook onvermijdelijk. De enig denkbare sanctie is niet-ontvankelijkverklaring. Door deze sanctie vervalt de noodzaak de termijn van artikel 816 lid 1 Rv apart te sanctioneren.” Niet goed valt in te zien welk belang er is geschonden indien niet binnen veertien dagen maar binnen een termijn van twee tot vier weken is betekend. De verweerder wordt niet in zijn verweertermijn bekort, aangezien deze pas begint te lopen op het moment van betekening. De in artikel 816 lid 1 Rv opgenomen termijn lijkt derhalve overbodig naast artikel 4.2. van het Procesreglement Scheiding en een aparte sanctionering van overschrijding van die termijn is dus niet nodig. Zie hierover het artikel van Backx onder F. Literatuurverwijzing.

Voor betekening op grond van de EG-Betekeningsverordening geldt het bewijs van verzending aan de ontvangende instantie in het buitenland als betekeningsexploot. Tevens dient het certificaat als bedoeld in artikel 10 EG-Betekeningsverordening overgelegd te worden. Gebeurt dit overleggen te laat, dan kan dat ertoe leiden dat verzoeker zonder mondelinge behandeling (zie hieromtrent artikel 815 Rv onder C.3) niet-ontvankelijk wordt verklaard in zijn verzoek tot echtscheiding, behoudens voor zover verzoeker klemmende redenen hiervoor heeft aangevoerd of inmiddels een verweerschrift is binnengekomen. Bij het ontbreken van een dergelijke mededeling van verzoeker wordt ervan uitgegaan dat hij geen prijs stelt op een mondelinge behandeling.

. Zie artikel 4.2 Procesreglement scheiding. Overigens lijkt de gang van zaken om zonder mondelinge behandeling verzoeker niet-ontvankelijk te verklaren in zijn verzoek in strijd met HR 14 januari 2005, NJ 2005, 481. Daarin heeft de Hoge Raad geoordeeld dat de sanctie van niet-ontvankelijkheid alleen uitgesproken kan worden als daartoe een wettelijke basis bestaat of de goede procesorde zodanig is geschonden dat een dergelijke beslissing gerechtvaardigd is en niet zonder dat een mondeling behandeling heeft plaatsgevonden waarin de ontvankelijkheid aan de orde is gekomen.